Czy osoba z niepełnosprawnością może grać na instrumentach?
Odpowiedź brzmi – ależ oczywiście, może grać na większości instrumentów jakie znamy. Może także grać na tych mniej popularnych, w tym na instrumentach ludowych i egzotycznych. Taka optymistyczna i stanowcza odpowiedź wymaga kilku uściśleń.
Nie każda osoba z niepełnosprawnością poradzi sobie z nauką gry i samą grą. Do nauki potrzeba jest możliwość porozumienia z nauczycielem a do grania potrzebna jest elementarna samodzielność ruchowa i podstawowa podbudowa intelektualna. Do gry włączyć można, przy pomocy współczesnej techniki cyfrowej, osoby ze znacznym stopniem niepełnosprawności. Ale zawsze potrzebne jest zainteresowanie muzyką i chęci a tu nie ma większych różnic między osobami pełno- i niepełnosprawnymi. Jest wiele osób pełnosprawnych zdolnych muzycznie, ale bez chęci wykorzystania tej dyspozycji. Jest wiele osób o małej sprawności ale wielkim zamiłowaniu do muzyki i ogromnej determinacji by nauczyć się grać. To dla nich powstał ECEKON.
Co to znaczy – umieć grać.
Poziom zaawansowania w grze jest bardzo zróżnicowany. Oczywiście w pracy z osobami z niepełnosprawnościami nie może być mowy o graniu na miarę wirtuozów, którzy wsparci talentem, przez kilkanaście lat, po kilka godzin dziennie doskonalą swe umiejętności. Trzeba znaleźć drugi biegun sztuki muzycznej – a jest nim poziom sprawności w grze zasadniczy, prosty, przystępny ale dający pełną satysfakcję muzyczną, estetyczną. Poziom ten wyznacza umiejętność wykonania melodii o niewielkiej komplikacji. By nie wchodzić w szczegóły czysto muzyczne, można przywołać melodie, które powszechnie znamy. Przyjąć można, że podstawowy stopień umiejętności muzycznych określają znane nam dobrze melodie polskich kolęd. Są one piękne w sensie artystycznym ale i proste. Prostota ta, to niewielkie rozmiary utworu, powtarzalność części, schematy rytmiczne bazujące na proporcjach 2/1. Wszelkie melodie o takiej komplikacji wykonane poprawnie (sprawnie zagrane) wyznaczają podstawowy poziom sprawności i samodzielności muzycznej. O osobie, która taką melodię potrafi samodzielnie zagrać, z całą pewnością można powiedzieć, że umie grać na instrumencie.
Na jakich instrumentach osoba z niepełnosprawnością można grać takie melodie?
Z doświadczeń ECEKON wynika, że takich instrumentów jest wiele. Łatwiej jest wykluczyć instrumenty, na których gra melodii jest bardzo trudna. Niestety jest to bardzo popularna gitara klasyczna – gra wymaga skomplikowanych i bardzo precyzyjnych ruchów palców, flet poprzeczny – potrzebne są długie i giętkie palce a gra się w niewygodnej pozycji bocznej, dodatkowym utrudnieniem jest brak kontroli wzrokowej, skrzypce – potrzebna wyjątkowa precyzja i sprawność ruchowa. Instrumenty budowane są dla osób sprawnych, dlatego decyzję o wyborze instrumentu dla osoby z niepełnosprawnością zawsze należy podejmować w sposób szczególnie rozważny, biorąc pod uwagę możliwości ruchowe, mentalne jak i charakterologiczne.
Od czego zacząć?
Najłatwiej zacząć od melodycznych instrumentów perkusyjnych, od dużych instrumentów sztabkowych – metalofonów i ksylofonów. Szczególnie polecić należy wibrafon – jego piękne, długie, fascynujące brzmienie, niezwykle bogate w swej dźwiękowości, duże wymiary sztabek, prosty ruch potrzebny do grania, użycie dwu rąk do tej samej czynności, także możliwość obserwacji swego działania (dokładnie widzę co robię) – pozwala na efektywne wdrożenie ucznia do wykonywania zadań muzycznych. Inaczej mówiąc przy pomocy instrumentów sztabkowych najłatwiej ucznia nauczyć uczenia się grania i podstaw samej muzyki.
A inne instrumenty melodyczne?
Uczniowie ECEKON potrafią grać proste melodie na trąbkach a akompaniować (grać kilka dźwięków) na sakshornach i tubie, potrafią grać na dwie ręce na fortepianie a inni akompaniować im na kontrabasie grając pojedyncze dźwięki. Potrafią grać melodie na keyboardzie i akompaniować sobie przy pomocy automatów akordowych i rytmicznych. Grać melodie na saksofonie z towarzyszeniem nauczyciela na fortepianie, grać na harfie i cytrze motywy melodyczne i melodie. Przystępne instrumenty to saksofon, akordeon, sprawniejsze osoby mogą podjąć grę na wiolonczeli. Zawsze należy zastanowić się nad fizycznym i mentalnym wyborem i dopasowaniem instrumentu do osoby. W szkołach muzycznych to zjawisko powszechne i naturalne. Instrument musi się uczniowi podobać, co oznacza odpowiadać mu, ale też musi być dla danej osoby przystępny – właśnie przystępny fizycznie i mentalnie. Mając dostęp do bezpośredniej kultury muzycznej przez grę na akustycznych instrumentach, pozostaje nam tylko cieszyć się wraz z naszymi uczniami muzyką. Uczyć nowych utworów i doskonalić umiejętności, sięgając do nowych utworów, o coraz bardziej złożonych partiach instrumentalnych. Nauka gry na instrumencie da uczniom z niepełnosprawnościami pełną satysfakcję osobistą i artystyczną. To że nauka dłużej będzie trwała nie ma znaczenia.
Rzeczywista instrumentalna kultura muzyczna a kultura zastępcza?
Współcześnie mamy dostęp do nieograniczonego zbioru utworów muzycznych. Grając je na prawdziwych, dobrej jakości instrumentach, możemy równocześnie zapomnieć o ofercie zastępczej, często kierowanej do osób z niepełnosprawnością, która polega na “twórczym” graniu na przedmiotach co współcześnie jest modne i uznawane za nowoczesne. W tym czasie można nauczyć się grać proste utwory na saksofonie czy trąbce, na metaloonie, keyboardzie, fortepianie, harfie. Osoba z niepełnosprawnością intelektualną uczy się powoli. Czas jaki osoby z niepełnosprawnością intelektualną mogą przeznaczyć na edukację powinien być bardzo racjonalnie wykorzystany. Dlatego warto sięgną po to, co oferuje nam współczesna kultura muzyczna – bogactwo świata prawdziwych instrumentów i bezkresny świat pięknych utworów. Warto cieszyć się autentycznymi sprawnościami artystycznymi, odrzucając zastępczy świat „twórczości” stworzony z niewiary w muzyczne możliwości edukacyjne osób z niepełnosprawnością intelektualną, w istocie izolujący osoby z niepełnoprawnością intelektualną od muzyki dostępnej osobom pełnosprawnym.
Co robić?
Wszyscy – pełno i niepełnosprawni uczmy się grać na prawdziwych instrumentach. To łatwiejsze niż się zwykle sądzi. Osoba pełnosprawna już po kilku godzinach będzie odczuwała efekty swej edukacji. Osoba z niepełnosprawnością intelektualną potrzebuje więcej czasu, niekiedy dużo, dużo więcej, ale też większość z nich doczeka się satysfakcjonujących efektów swej nauki.
Cierpliwości i wytrwałość jest cechą niezbędną w tym działaniu i dotyczy wszystkich ludzi. Rodzicom naszych uczniów gratulujemy determinacji, dziękujemy za zaufanie i za to, że wielu z nich kupiło swoim dzieciom (młodszym i dorosłym) prawdziwe, dobrej jakości, często kosztowne instrumenty.
Co możemy zrobić? Powiększać krąg melomanów i uczniów, doskonalić umiejętności grania, grać coraz pięknej. Trzeba przygotowywać się do występów we własnym środowisku a w przyszłości … wszystko przed nami. Chociaż nie jest to proste, tworzymy najbardziej autentyczny, amatorski ruch muzyczny – pro publico bono. Dołączcie do nas.
KRS 0000081242